یکی از معضلاتی که به صورت مداوم تهدیدی برای سلامت اجتماعی جامعه به حساب می آید آسیب های اجتماعی ناشی از کار کودکان است کودکان کار همواره در معرض تهدیدهای جبران ناپذیری قرار دارند که دامنه آن می تواند از فعالیت در کوره های آجرپزی تا دستفروشی و زباله گردی امتداد داشته باشد؛ هر چند که این اتفاق در جوامع روستایی و یا شهری کوچک به اندازه شهرهای بزرگ با آسیب های اجتماعی همراه نیست. در شهرها و روستاها خانواده‌ها نظارت بیشتری بر کار کودکان دارند و عمدتاً فعالیت آنها با تاکید بر کسب و کارهای خانگی و یا کشاورزی به استقلال مالی کودکان و توانمند شدن آنها در کسب مهارت های اشتغال کمک می کند در حالی که کار کودکان در کلان شهرها نتنها به استقلال مالی آنها کمک نمی‌کند بلکه به صورت جدی مانع تعالی و تکامل شخصیتی و البته جسمی آنها می‌شود.
تحقیقات نشان داده است وجود آسیب های اجتماعی متعدد از قبیل تجاوزات جنسی، تخریب عزت نفس، تحقیر شخصیت، بدآموزی های رفتاری و برخوردهای خشونت آمیز و آسیب های جسمی ناشی از شغل های خطرناک، کارهای سنگین و انواع مختلف بیماری های ناشی از کار، مسائلی هستند که کودکان کار در کلان شهر ها با آن روبرو می شوند که نتنها به استقلال مالی آنها و یا کسب مهارت های شغلی کمک نمی کند بلکه موجب می شود به لحاظ روانی و جسمی در بلندمدت با آسیب‌های جبران ناپذیری روبرو شوند. در میان کارهایی که کودکان وادار به انجام آن می شوند زباله گردی یکی از خطرناکترین کار ها برای سلامت آن ها است.کودکان به لحاظ سیستم دفاعی ضعیف، در معرض انواع مختلف بیماری قرار دارند.
بر اساس مطالعات انجام شده، زباله گردی می تواند منجر به بیماری های مختلف پوستی از نوع عمیق شود که به راحتی قابل درمان نباشد. کودکان زباله گرد به مشکلات متعدد گوارشی و انواع مختلف انگل های روده و معده مبتلا می شوند. کمتر کودک زباله گردی می تواند از بیماری های کزاز،حصبه، طاعون، تیفوس، ایدز وهپاتیت در امان باشد. درحالی این کودکان با خطر بیماری دست و پنجه نرم می‌کنند که باید حق برخورداری از هویت اجتماعی و ملی،تحصیل رایگان و مداوم، برخورداری از خوراک سالم، پوشاک، سرپناه، خدمات درمان بهداشت مناسب و داشته باشند.
در حال حاضر آنچه که در کلان شهر تهران با آن روبرو هستیم زباله گردی کودکان کار است که چهره خشن، ضد کودک و ناخوشایندی از شهر تهران به نمایش می گذارد که با قوانین و رویکرد شهر دوستدار کودک و شهر زیست پذیر در تعارض قرار دارد. در حالی که تلاش‌های زیادی در مدیریت شهری تهران برای کنترل کار کودکان صورت گرفته است ولی به واسطه اینکه این مسئله به عوامل مختلفی ارتباط دارد شهرداری به تنهایی نتوانسته است در حل این مسئله موفق باشد.
نگاهی به بستر اقتصادی این مسئله نشان می‌دهدکه درآمدزایی این کودکان از جمع آوری زباله و ساماندهی شدن آنها توسط برخی از گروه ها، موجب شده است که اقدامات اجرایی لازم در زمان مناسب صورت نگیرد. آمارها نشان می‌دهد که در حال حاضر بیش از چهار هزار کودک زباله گرد در شهر تهران مشغول فعالیت هستند که ۵۷ درصد این کودکان در مراکز جمع آوری زباله زندگی می کنند. این کودکان چون اغلب مهاجر هستند به دور از خانواده ها به همراه فامیل و بستگان خود در مراکز و گودهای جمع آوری زباله به صورت شبانه روزی مشغول فعالیت می باشند که بر اساس تحقیقات ۸۹ درصد این کودکان از اتباع کشورهای همسایه می باشد و روزانه بین ۱۰۰ تا ۱۵۰ کیلو پسماند خشک تفکیک می کنند و به فروش می رسانند و بابت آن نیز باید هزینه ای نیز پرداخت کنند.
مساله ای که کاملا عیان است پیوند ناگسستنی میان متغیر های فقر، مهاجرت و درآمد زایی از فرصت های بی رقیب است. این کودکان بواسطه فقر و فشار هزینه های زندگی مجبور به مهاجرت شده و چون فرصت های اشتغال و درآمد زایی برای آن ها در کشور مقصد وجود ندارد به ناچار به سمت منابع درآمدی می روند که انگیزه جدی در جامعه هدف، برای تصرف آنها وجود ندارد. این معادله در کنار ناتوانی سازمان های متولی موجب شیوع پدیده ناخوشایند زباله گردی شده است که آثار آن را به صورت مستمر در شهر می بینیم.
از اقدامات ضروری که می‌توان صورت داد اصلاح نحوه جمع آوری پسماندهای خشک است متاسفانه تفکیک لازم در مبدا صورت نمی گیرد و تفکیکی هم که صورت می گیرد چون مخزن مجزا ندارد با زباله های تر در یک فضا قرار می گیرند این اختلاط باعث می شود که محدودیت اجرایی در تفکیک پسماند و دور ماندن آن از دسترس کودکان و زباله گردها در عمل اتفاق بیفتد. رها شدن زباله های خشک در تمام شبانه روز درسطل های بدون محافظ، علاوه بر این که نظارت سازمان پسماند شهرداری را کاهش می دهد، خود انگیزه کافی برای جمع آوری آنها توسط زباله گردهاست. به نظر ضروری می رسد که شهردای باید برای مخازن جمع آوری پسماند خشک اقدام به طراحی نوآورانه و هوشمندانه کند. این مخازن می تواند مخازن بتنی ایستاده یا زمینی و یا ترکیبی از هر دو مورد باشد که با اتصال به سامانه های همچون بلیط مترو و یا تهران من، اعتباری برای تفکیک کنندگان و ارائه دهنده گان زباله در نظر بگیرد. از محسنات این مخازن می توان به ایجاد انگیزه تفکیک در مبدا و دور ماندن دست زباله گرد ها و مافیای جمع آوری زباله از این طلای سیاه است که یکی از مهمترین خروجی های آنها عدم استفاده از کودکان در جمع آوری زباله است.
یکی دیگر از اقدامات مهمی که باید صورت بگیرد اجرای مصوبه حمایت از حقوق کودکان و نوجوانان است. بدون شک اجرای این مصوبه می تواند مانع مهمی در بهره کشی از کودکان به حساب بیاید و مجازات سنگینی برای بهره کشان از کودکان ایجاد کند.
بر اساس این مصوبه، نهادهایی همچون وزارت کار و رفاه اجتماعی وزارت آموزش و پرورش و سازمان بهزیستی کشور مسئولیت دارند تا با نظارت موثر بر اماکن کار جهت پیشگیری و مقابله با آزار یا بهره‌کشی اقتصادی و اطفال یا نوجوانان و معرفی اطفال و نوجوانان بزه دیده و در معرض خطر به نهادهای حمایتی و قضایی بستر لازم را برای پیشگیری از کار کودکان ایجاد کند همینطور آموزش و پرورش با همکاری سازمان بهزیستی باید شرایط ادامه تحصیل این کودکان را برای استفاده از خدمات آموزشی مناسب ایجاد کند که در صورت اجرا، هم افزایی خوبی در مقابله و پیگشیری از کار کودکان و افزایش توانمند های آموزشی و رفاهی آنها خواهد داشت..
موضوع مهم دیگری که در این مصوبه به آن اشاره شده است، وظیفه انسانی هر شهروند در ارائه گزارش جرم یا وقوع جرم بر علیه کودکان و نوجوانان به سازمانهای متولی و مقامات است. بر اساس ماده ۱۷ این مصوبه هر زمانی که شخصی شاهد وقوع جرم بر علیه کودکان و نوجوانان بود در صورتی که از گزارش آن خودداری کند یا دخالت موثر در رفع تجاوز و خطر صورت ندهد مشروط براینکه خطر مشابه یا شدیدتر متوجه خود و یا دیگران نشود به یکی از مجازات های درجه ۶ قانون مجازات اسلامی محکوم می شود. صراحت قانون در این خصوص نشان می دهد که از دید قانون گذار، هر شهروند مسئولیت بسیار خطیری در قبال کودکان و نوجوانان دارد که این مسئله شامل کودکان کار و زباله گرد نیز هست.
امید است با پیگیری های مدیریت شهری جدید و اجرای مصوبات مربوط به شهر زیست پذیر و شعار شهردار محترم تهران «تهران شهری برای همه» عدالت در برخورداری از خدمات در دستور کار مدیران شهری قرار گیرد و دیگر سازمان ها و نهاد ها نیز قدم به اجرای مصوبه مجلس در حمایت از حقوق کودکان و نوجوانان بگذارند تا در یک اقدام اساسی و برنامه ریزی شده، دیگر شاهد کار کودکان، خصوصا زبالگردی آنها نباشیم.
نویسنده: حمیدرضا نیکومنش
